اثبات زوجیت دائم و موقت و روش‌های قانونی آن

مراحل اثبات زوجیت در صورت ثبت نشدن ازدواج چگونه است؟ ثبت ازدواج ( اعم از دایم یا موقت ) طبق ماده (993) قانون مدنی، در دفاتر ثبت احوال الزامی بوده و حتی مجازات کیفری نیز برای عدم ثبت آن مقرر شده است اما در مواردی پیش می‌آید که از ثبت آن امتناع می‌شود.

یکی از پیامدهای عدم ثبت ازدواج این است که به راحتی توسط یکی از طرفین، وقوع ازدواج انکار شده تا از پرداخت حقوق مالی زناشویی شانه خالی کند. همچنین در مواردی در صورت فوت همسر، بازماندگان او برای پرداخت نکردن سهم الارث و حقوق مالی زن، رابطه زوجیت آن‌ها را به دلیل عدم ثبت، انکار می‌کنند.

هرگاه زن یا شوهر رابطه همسری و وقوع ازدواج در بین خود را انکار کند طرف دیگر که ادعا می‌نماید عقد نکاح بین آن‌ها انجام شده باید ادعای خود را اثبات نماید. مرجع رسیدگی به دعوی اثبات زوجیت، دادگاه خانواده است. اما اگر دادگاه خانواده در حوزه قضایی شهرستانی که دعوا صورت گرفته موجود نباشد، دادگاه عمومی و حقوقی به این دعوای خانوادگی رسیدگی می‌کند. شما می‌توانید اصول و قوانین موجود در این زمینه را از وکیل خانواده بپرسید.

برای هرگونه مشاوره حقوقی در زمینه دعاوی خانوادگی می‌توانید با شما زیر تماس بگیرید.

اثبات زوجیت به چه معناست؟

در دادگاه‌های خانواده یکی از مهم‌ترین دعاوی حقوقی، اثبات زوجیت است. اثبات زوجیت زمانی رخ می‌دهد که زوج یا زوجه پس از عقد، وجود هرگونه رابطه‌ی زوجیت را در بین خود انکار نماید. این زوجیت می‌تواند دائم و یا موقت باشد.

به طور کلی اثبات زوجیت یعنی یکی از طرفین بخواهد رابطه زوجیت خود را با دیگری به اثبات برساند. این دعوا جزء دعاوی خانوادگی محسوب می‌شود. در چنین دعوایی طرف مدعی باید بر اساس شکایتی دادخواست خود را بوسیله  وکیل خانواده تنظیم کرده و به دادگاه تحویل نماید. لازم به ذکر است که در طرح چنین دادخواستی یک سری موارد مهم وجود دارد از جمله اینکه آیا خوانده در قید حیات است یا خیر! همچنین وجود یا عدم وجود شاهد در هنگام جاری شدن خطبه‌ی عقد، از جمله مواردی است که اهمیت بالایی دارد. اگر شما هم در این زمینه نیاز به مشاوره دارید، می‌توانید از مشاوره حقوقی آنلاین و رایگان تیم وکیل پرس استفاده کنید. 

اثبات زوجیت موقت

اثبات زوجیت در عقد موقت نیز مانند عقد دائم تابع همان شرایط و با ارائه همان اسناد و مدارک امکان پذیر است. اما به دلیل اینکه عقد موقت کمتر به ثبت می‌رسد در نتیجه اثبات آن با کمی دشواری همراه است. به طور مثال در عقد موقت معمولا سند ازدواجی در کار نیست و یا به دلیل مخفیانه انجام شدن، از شهادت شهود و مطلعین نیز نمی توان برای اثبات آن استفاده کرد.

در نتیجه با نداشتن دلایل محکمی از جمله شهادت و سند نکاح و … باید از سایر روش‌ها و مدارک برای قانع کردن دادگاه بهره برد. برای مثال سکونت مشترک، پیام‌ها و مکالمات، تحقیق محلی از همسایگان و … که البته این دلایل، به اندازه دلایلی از جمله سند نکاح و اقرار و شهادت شهود، ارزش اثباتی ندارند اما در شرایطی می‌توانند موجب یقین قاضی گردند.

اثبات زوجیت دائم با متوفی

این دعوی زمانی مطرح می‌شود که خوانده، خواهان را عقد کرده است. اما این عقد در جایی ثبت نشده باشد و خوانده بعد از آن فوت نماید. خواهان در چنین شرایطی باید به دادگاه مراجعه کرده و برای اثبات حقانیت ادعای خود یا اثبات زوجیت دائم با متوفی، شکایت خود را مطرح کند. زیرا پس از فوت خوانده، خواهان یکی از وراث قانونی او به حساب می‌آید.

لازم به ذکر است که این شکایت قانونی بر علیه ورثه‌ی متوفی انجام می‌گیرد و یکی از موارد لازم برای رسیدگی به اثبات این دعوی سوگند خواهان می‌باشد. در صورت امتناع از سوگند، حق وی ساقط می‌شود.

در این مورد چند تبصره وجود دارد که در ادامه به آنها اشاره شده است:

1- در صورت تعدد وراث، هریک نسبت به سهم خود باید ادای سوگند نمایند. چنانچه بعضی ادای سوگند نموده و بعضی امتناع کنند. ادعای کسانی که ادای سوگند کردند برای قاضی ثابت و نسبت به امتناع کنندگان ساقط خواهد شد.

2- چنانچه وراث متوفی متعدد باشند و خواهان شخص دیگری باشد پس از اقامه بینه توسط خواهان ادای یک سوگند کفایت می‌کند.

3- ضمانت اجرای انکار رابطه‌ی زوجیت

همانطور که گفته شد خواهان بعد از فوت خوانده، بایستی با ارائه‌ی اسناد و جمع آوری شواهدی، وجود رابطه‌ی زوجیت خود را ثابت نموده و به منظور اثبات زوجیت دائم با متوفی اقدام نماید. لذا او به شهادت شاهدان نیازمند است. اما اگر شخصی به دروغ شهادت دهد و یا وجود هرگونه رابطه‌ای را انکار کند و بعدا معلوم شود که شهادت او دروغ بوده، طبق قانون، به مجازات تعزیری درجه ی ۶ محکوم خواهد شد.

روش‌های اثبات زوجیت

برای اثبات زوجیت اعم از دائم و موقت می‌توان از روش‌های زیر استفاده کرد.

1. اقرار

یکی از مهم‌ترین روش‌ها برای اثبات زوجیت اقرار است. طبق قانون مدنی اقرار عبارت است از اخبار به حق و به زیان خود برای دیگری. یعنی کسی از وجود حقی برای دیگران و به ضرر خود خبری دهد. در رابطه زوجیت نیز چنانچه مرد یا زن، به وجود رابطه زوجیت بین خود و دیگری اقرار کند. آن رابطه به راحتی به اثبات می‌رسد. اقرار می‌تواند به صورت کتبی، شفاهی، صریح و یا ضمنی باشد. در هر صورت اثبات کننده‌ی زوجیت است.

2. سند کتبی

یکی از بهترین راه‌های اثبات ادعا، استفاده از اسناد کتبی است. این اسناد به دو حالت سند رسمی و سند عادی می‌باشد.

سند رسمی: سند ازدواج بهترین راه برای اثبات رابطه زوجیت بین زن و مرد می‌باشد. ازدواج دائم در تمام موارد و ازدواج موقت در سه مورد زیر باید ثبت گردد:

• باردار شدن زوجه
• توافق طرفین
• شروط ضمن عقد

عدم ثبت ازدواج دائم در تمام موارد و عدم ثبت ازدواج موقت در موارد فوق جرم بوده و مرد به جزای نقدی درجه پنج یا حبس تعزیری درجه 7 (از 91 روز تا 6 ماه حبس) محکوم می‌گردد. در مواردی که ازدواج ثبت شده و سند رسمی وجود دارد، اثبات زوجیت کار آسانی است. سند رسمی به هیچ عنوان مورد انکار یا تردید قرار نمی‌گیرد و تنها ادعای جعلی بودن آن را می‌توان مطرح کرد.

چنانچه ازدواج ثبت نشده باشد اما دست نوشته‌ای عادی میان زن و مرد موجود باشد، این دست نوشته می‌تواند به اثبات، ادعای خواهان کمک کند. اما به اندازه سند رسمی اعتبار ندارد و ممکن است مورد انکار، تردید و یا جعل قرار گیرد.

سند عادی: سند ممکن است عادی باشد مثلا طرفین، خودشان بر روی برگه‌ای وقوع ازدواج را نوشته و امضا کرده‌اند و حتی ممکن است به صورت غیر مستقیم به ازدواج خود اشاره کرده باشند. مثلا در وصیت نامه خود، شخصی دیگری را همسر خود خطاب کرده باشند.

3. شهادت شهود

از نظر شرعی در زمان عقد به دو نفر شاهد نیاز است. البته اگر شهودی نباشد آن عقد خدشه‌دار نمی‌شود. در اثبات رابطه ی زوجیت، شهادت شهود بسیار موثر است. شهود کسانی هستند که در زمان عقد، در مراسم حضور داشته و ناظر عقد ازدواج بوده‌اند .

برای اثبات زوجیت باید افرادی که در زمان ازدواج زوجین حضور داشته‌اند به عنوان شاهد به دادگاه معرفی شده، سپس در جلسه‌ی دادرسی حاضر شوند و به وجود رابطه‌ی زوجیت شهادت دهند. بر اساس ماده‌ی 230 قانون مدنی این دعوا با گواهی دو مرد یا یک مرد و دو زن اثبات می‌شود.

نکته مهم در شهادت شهود این است که اگر شخصی بگوید من این زن و مرد را دیدم که باهم زندگی می‌کنند این شهادت بر ازدواج نیست. شاهد باید در زمان عقد حضور داشته باشد و یا شاهد این باشد که زن و شوهر همدیگر را به لفظ زن و شوهر صدا می‌کنند. البته اعتبار شهادت، کاملا با نظر قاضی است. ممکن است قاضی شهادت را بپذیرد و یا رد کند.

4. سوگند خوردن

در مقایسه با سایر دلایل اثبات زوجیت، سوگند ضعیف‌ترین دلیل به شمار می‌رود. سوگند به دو صورت، سوگند مدعی و منکر تقسیم می‌شود. سوگند مدعی برای اثبات رابطه زوجیت محدود بوده و کارایی چندانی ندارد.

کسی که مدعی ازدواج و یا منکر آن است می‌تواند از دادگاه درخواست سوگند کند. اما اینکه این سوگند به عنوان دلیل، مورد قبول دادگاه قرار می‌گیرد یا خیر، با نظر قاضی است.

5. معاشرت و هم‌زیستی

چنانچه زن و مردی به گونه ای با یکدیگر معاشرت کنند، که طبق عرف همه زن و شوهرها آن گونه رابطه دارند، می تواند  دلیلی بر وجود رابطه زناشویی بین آن‌ها باشد. به عنوان مثال سکونت مشترک طولانی مدت در زیر یک سقف و یا خلوت کردن و … . زیرا در جامعه اسلامی، اصل بر شرعی بودن روابط است.

6. صدا، عکس و فیلم

اینکه آیا می‌توان با عکس، فیلم و صدا ازدواج را ثابت کرد، کاملا به این موضوع بستگی دارد که آن عکس و فیلم چه باشد! مثلا اگر فیلم مراسم ازدواج باشد، طرف مقابل نمی‌تواند انکار کند مگر دلیل قانع کننده‌ای بیاورد. مثلا ادعا کند این فیلم برای یک برنامه تلویزیونی ضبط شده و واقعی نیست البته باید این موضوع را ثابت کند.

موردی را تصور کنید که مردی در یک ویس به زنی می گوید عشق من! آیا این ویس با یک ویدیو از مراسم ازدواج یکسان است؟ قطعا چنین نیست. به هر حال، اینکه چقدر عکس و فیلم و صدا می‌تواند در اثبات زوجیت موثر باشد کاملا با نظر قاضی است.

مدارک لازم برای اثبات زوجیت

زن یا مردی که مدعی اثبات زوجیت می‌باشد باید اسناد هویتی و مدارک خود را ضمن تهیه دادخواست، به دفتر خدمات قضایی تحویل دهد.

مدارک مورد نیاز جهت اثبات زوجیت عبارتند از:

• شناسنامه و کارت ملی خواهان
• سند ازدواج (سند رسمی یا عادی)
• صورت‌جلسه ازدواج یا اقرار خوانده
• شهادت شهود و مطلعین
• درخواست جلب نظر کارشناس
• تقاضای تحقیقات محلی
• درخواست استعلام
• تقاضای اتیان سوگند
• سایر دلایل و مستندات

با توجه به اینکه دعوی اثبات زوجیت و تنظیم دادخواست آن و جمع آوری ادله و نحوه دفاع در آن، از پیچیدگی‌های زیادی برخوردار است و اصولا از دعاوی مهم دادگاه خانواده به شمار می‌آید که اثبات آن نیز بسیار دشوار و زمان‌بر است. لذا ضروری است قبل از طرح دعوا، شخص مدعی از تجربه و دانش یک مشاور حقوقی خانواده استفاده کند تا مانع شکست او شود.

برخی سوالات متداول شما: