مجازات جاسوسی در ایران – تعریف انواع جاسوسی

مجازات جاسوسی در قانون مجازات اسلامی چگونه است؟ جاسوسی از جرایم علیه امنیت ملی است و جرایم علیه امنیت ملی به جرایمی گفته می‌شـود کـه در درجـه نخست امنیت نظام یک کشور را متضرر می‌کند. هرچند واژه جرم جاسوسی بارها و بارها به گوش همه رسیده اما اطلاع و آگاهی افراد نسبت به این جرم بسیار ناچیز و محدود است. این موضوع موجب شده که افراد تعریف درستی از این جرم نداشته باشند و مرز و حدود این جرم را ندانند.

از نظر حقوقی جاسوس به شخصی گفته می‌شود که در پوشش‌های متقلبانه یا مخفیانه و به نفع دشمن درصدد بدست آوردن و تجسس، پیرامون اسرار، اطلاعات، اشیا یا سایر مدارک و اسناد مربوط به استعداد و توانایی‌های نظامی، اقتصادی و فرهنگی مربوط به یک کشور و انعکاس آنها به کشور دشمن باشد.

جاسوسی مقوله‌ای است که امنیت کشور را در برمی‌گیرد و در قانون مجازات اسلامی جرم‌انگاری شده و موضوعی است که در قانون به‌طور مفصل به مجازات جاسوسی پرداخته شده است. همچنین جاسوسی یکی از سخت‌ترین جرایم امنیتی بوده که حضور وکیل کیفری در فرآیند دادرسی عادلانه و بی طرفانه کاملا ضروری است و دادرسی بدون حضور وکیل فاقد اعتبار و نامشروع می‌باشد.

جاسوسی به چه معناست؟

هرگاه شخصی اطلاعات و اسرار مهم یک کشور را در راستای انجام وظیفه خود در زمینه‌های نظامی، سیاسی یا امنیتی در اختیار اشخاصی قرار دهد که صلاحیت دسترسی به آنها را ندارند مرتکب به جرم جاسوسی شده است. برای تحقق یافتن جرم جاسوسی، مرتکب ‌باید نسبت به سری بودن اسناد و مدارک آگاهی داشته باشد و همچنین نسبت به عدم صلاحیت اشخاصی که اسناد و مدارک را در اختیار آنها قرار می‌دهد اطلاع داشته باشد.

جاسوسی معمولاً جرمی سازمان‌یافته و در عین حال فراملی است زیرا در آن اطلاعات سری و حیاتی یک کشور از طریق یک نظام سازمان‌یافته و نیروی انسانی، نه ابزاری مثل ماهواره‌های اطلاعاتی کشورها، در اختیار کشور یا کشورهای دیگر قرار می‌گیرد.

جاسوسی به عمل شخصی گفته می‌شود که با عناوین غیرواقعی و متقلبانه‌، اقدام به کسب اطلاعات، نقشه‌ها، مدارک و اسناد مخفی و محرمانه کرده و اسرار نظامی، اقتصادی و سیاسی را در اختیار یک کشور بیگانه قرار می‌دهد. همچنین خیانت به کشور عبارت است از: سوء قصد علیه ‌امنیت کشور به وسیله ایجاد ارتباط با یک کشور دیگر که دارای سلطه و استقلال است.

گارو حقوقدان غربی، جاسوسی را این گونه تعریف می‌کند: جاسوسی عبارت است از جمع‌آوری و تصاحب اطلاعات و تعلیمات اسناد قابل استفاده یک کشور خارجی بر ضد امنیت کشور خارجی دیگر . جاسوسی ممکن است که در سطح و اجتماعات کوچک‌تر نیز رخ دهد. به عنوان مثال ممکن است بعضی از افراد اطلاعات خصوصی دیگران را بنا به انگیزه‌های مختلف جمع‌آوری و در اختیار دیگران قرار دهند.

جاسوسی و انواع آن

1- جاسوسی‌ سیاسی‌

هدف‌ از جاسوسی‌ سیاسی‌، شناخت‌ گروه‌ها، احزاب‌ سیاسی‌ و نیروهای‌ مؤثر در کشور، فرقه‌های ‌مذهبی‌ و رهبران‌ آنها، مبانی‌ آنها و روابط این‌ نهادها با هم و ایجاد تفرقه‌ بین‌ آنها و فتنه‌ انگیزی است. این نوع جاسوسی‌ تا کنون موفق‌شده‌ که امنیت‌ کشورها‌ را به‌طور جدی‌ در خطر بیاندازد که‌ مصداق‌های‌ آن‌ در جهان‌ کنونی‌ کم‌ نیست‌.

2- جاسوسی‌ اقتصادی‌

اطلاعات‌ اقتصادی‌، دشمن‌ را بر حصر اقتصادی‌ صحیح توانمند می‌سازد که‌ امروز به‌عنوان‌ حربه‌ای‌ از سوی‌ استکبار مورد استفاده‌ قرار می‌گیرد و به‌ تعبیری‌ می‌توان‌ گفت در جهان‌ امروزی مبارزه‌ با اینگونه ‌جاسوسی‌ کم‌ اهمیت‌تر از مبارزه‌ با‌ جاسوسی‌ نظامی‌ نیست‌.

3- جاسوسی‌ نظامی‌

هدف‌ جاسوسی‌ نظامی،‌ به‌دست‌آوردن‌ اطلاعات‌ و اسرار‌ مربوط به‌ نیروهای‌ مسلح‌ در زمان‌صلح‌ و جنگ‌ است‌. دشمن‌ تلاش می‌کند تا به اطلاعات‌ دفاعی‌ کشور دست یابد و اطلاعاتی‌ درباره‌ انواع‌ و میزان اسلحه‌ها، تعداد نیروهای‌ مسلح‌ و شکل‌ سازمان‌بندی‌ آن‌ و… به‌دست آورد. مجازات این‌ نوع‌ جاسوسی‌ در قوانین‌ اکثر کشورها مورد توجه‌ قرار گرفته‌ است‌.

4- جاسوسی‌ علمی و صنعتی‌

یکی‌ از جنبه‌هایی‌ که‌ دشمن‌ برعلیه‌ امنیت‌ کشور از آن‌ استفاده‌ می‌کند، آگاهی از مصنوعات‌ علمی‌، اختراعات‌، ابتکارات‌ نظامی‌ و غیرنظامی‌ است‌. حفظ این‌ اطلاعات‌ از دستبرد دشمن از موارد‌ مهم‌ دفاع‌ از کشور است‌. زیرا دشمن‌ با دسترسی‌ به‌ این‌ قبیل‌ اطلاعات،‌ آن‌ را ضد‌کشور و مصلحت‌ جامعه‌ به‌ کار می‌برد.

گاهی اوقات مطالعه‌ سازمان‌های‌ جاسوسی‌ و اهتمام‌ آنها در تجسس‌ اختراعات‌ مخصوص‌ و اختراعات‌ صنعت‌ نظامی‌ تعجب ‌‌برانگیز است‌. جاسوسی صنعتی حتی فراتر از دولت‌ها و گاه میان رقبای تجاری نیز مرسوم است.

جهت مشاوره حقوقی در خصوص مسائل مختلف با وکلای وکیل پرس می‌توانید با این شماره تماس بگیرید.

نمونه‌های جاسوسی در ایران

هر یک از موارد زیر اگر توسط شخصی با علم و آگاهی صورت گیرد خود به تنهایی شامل مجازات جاسوسی قرار می‌گیرد.

1- مطلع نمودن اشخاص فاقد صلاحیت از اسرار کشور

هرگاه شخصی نقشه‌ها، اسرار، اسناد و یا تصمیمات داخلی و خارجی کشور را به افراد فاقد صلاحیت ارائه نماید جرم جاسوسی او محقق می‌گردد.

2- ورود به اماکن ممنوعه جهت کسب اطلاعات

هرگاه شخصی قصد نقشه برداری یا عکس برداری و یا فیلم برداری غیر مجاز از مکان‌های ممنوعه را داشته باشد جرم جاسوسی او محقق می‌گردد.

3- جمع آوری اطلاعات طبقه بندی شده

هرگاه شخصی با علم و آگاهی، اطلاعات جمع آوری شده‌ای را که به صورت محرمانه و سری می‌باشد را به قصد برهم زدن امنیت کشور، در اختیار دیگران قرار دهد، مشمول مجازات جاسوسی می‌گردد.

4- بی‌مبالاتی در حفظ اطلاعات طبقه بندی شده

چنانچه مامورین دولتی که آموزش‌های لازم در جهت امور حفاظتی و اطلاعاتی طبقه‌بندی شده را داشته باشند در اثر بی‌مبالاتی و عدم رعایت اصول حفاظتی، توسط دشمنان تخلیه اطلاعاتی شده و به یک تا شش ماه حبس محکوم می‌شوند.

5- جاسوسی به نفع یک دولت بیگانه و به ضرر دولت بیگانه دیگر در ایران

هرگاه شخصی به نفع یک دولت بیگانه و به ضرر دولت بیگانه دیگر در خاک ایران موجبات ورود صدمه به امنیت ملی ایران را فراهم نماید به جرم جاسوسی مرتکب می‌گردد.

مجازات جاسوسی در ایران چیست؟

جرایم امنیتی کشور اعم از داخلی و خارجی در قانون مجازات اسلامی برابر مواد 498 الی 512 جرم‌انگاری شده است که جاسوسی نیز از جمله این جرائم می‌باشد. مجازات جاسوسی بر طبق قانون جمهوری اسلامی ایران به شرح زیر می‌باشد.

ماده 501 قانون مجازات اسلامی: هر کس نقشه‌ها، اسرار، اسناد و تصمیمات راجع به سیاست داخلی یا خارجی کشور را عالما و عامدا در اختیار افرادی که صلاحیت ‌دسترسی به آنها را ندارند، قرار دهد یا آنها را از مفاد آن مطلع کند به نحوی ‌که متضمن نوعی جاسوسی باشد، با توجه به کیفیت و مراتب جرم به یک تا ده سال‌حبس محکوم می‌شود.

ماده 502 قانون مجازات اسلامی: هر کس به نفع یک دولت بیگانه و به ضرر دولت بیگانه دیگر در خاک ایران مرتکب یکی از جرایم جاسوسی شود، در صورتی که به امنیت ‌ملی صدمه وارد نماید به یک تا پنج سال حبس محکوم خواهد شد.

ماده 503 قانون مجازات اسلامی: هر کس به قصد سرقت و نقشه‌برداری یا کسب اطلاع از اسرار سیاسی یا نظامی یا امنیتی به مواضع مربوطه داخل شود و همچنین ‌اشخاصی که بدون اجازه مامورین یا مقامات ذی‌صلاح در حال نقشه‌برداری یا گرفتن فیلم یا عکسبرداری از استحکامات نظامی یا اماکن ممنوعه دستگیر‌ شوند به شش ماه تا سه سال حبس محکوم می‌شوند.

ماده 505 قانون مجازات اسلامی: هر کس با هدف از بین بردن امنیت کشور به هر وسیله، اطلاعات طبقه‌بندی شده را با پوشش مسئولین نظام یا مامورین دولت یا به طرق دیگر ‌جمع‌آوری کند و آن را در اختیار دیگران قرار دهد به حبس از دو تا ده سال و اگر موفق به انجام آن نشود به حبس از یک‌ تا پنج سال محکوم می‌شود.

ماده 508 قانون مجازات اسلامی: اگر فرد یا گروهی با دولت خارجی متخاصم به هر نحوی علیه جمهوری اسلامی ایران همکاری نماید، در صورتی‌که محارب شناخته نشود ‌به یک تا ده سال حبس محکوم می‌گردد.

ماده 509 قانون مجازات اسلامی: هر کس در زمان جنگ مرتکب یکی از جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور شود به مجازات اشد همان جرم، محکوم ‌می‌گردد.

نکته: در قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، در ماده 648 آمده است تمامی کسانی که به خاطر شغل یا حرفه خود محرم اسرار می‌شوند، هرگاه در غیر از موارد قانونی این اسرار را فاش کنند، 3 ماه تا یک‌سال و بیشتر به حبس محکوم خواهند شد. بنابراین این یک اصل کلی است که اگر کسی اسرار حرفه‌ای را که دراختیار دارد برای دیگران فاش کند، چه متضمن جاسوسی باشد و چه نباشد، صرف انجام این کار جرم محسوب شده و مشمول مجازات جاسوسی خواهد بود.

مخفی کردن جاسوسان چه مجازاتی در پی دارد؟

ماده 510 قانون مجازات اسلامی: هر کس به نیت بر هم‌ زدن امنیت ملی یا کمک به دشمن، جاسوسانی را که مامور تفتیش یا وارد کردن هر گونه لطمه به کشور بوده‌اند ‌را شناخته و مخفی نماید یا سبب اخفای آنها بشود به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم می‌شود.

تبصره: هر کس بدون آنکه جاسوسی کند و یا جاسوسان را مخفی نماید، افرادی را به هر نحو شناسائی و جذب نموده و جهت جاسوسی علیه ‌امنیت کشور به دولت متخاصم یا کشورهای بیگانه معرفی نماید به شش ماه تا دو سال حبس محکوم می‌شود.

جاسوسی مجازی یا رایانه ای یعنی چه؟

جاسوسی رایانه‌ای جرمی است که در آن رایانه به منزله‌ی موضوع جرم، جزء رکن مادی این جرم می‌باشد. این جرم از جرایمی است که ارتکاب آن قبل از پیدایش رایانه امکان پذیر نبوده است؛ به همین خاطر امروزه اکثر کشورها اقدام به تصویب مقرراتی در این باره کرده‌اند. در حقوق داخلی ایران نیز اقداماتی نظیر دسترسی غیرمجاز به داده‌های محرمانه که افشای آنها باعث لطمه به امنیت کشور و منافع ملی شود؛ با عنوان جاسوسی رایانه‌ای، جرم انگاری شده است. این مجازات جاسوسی در ماده 3 و 4 و 5 قانون مبارزه با جرائم رایانه‌ای به صورت زیر آمده است.

ماده 3 قانون مبارزه با جرائم رایانه‌ای: هر کس به طور غیرمجاز نسبت به داده‌های سری درحال انتقال یا ذخیره‌شده در سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی یا حاملهای داده، مرتکب اعمال زیر شود، به مجازاتهای مقرر محکوم خواهدشد:

• دسترسی به داده‌های مذکور یا تحصیل آنها یا شنود محتوای سری در حال انتقال، به حبس از یک تا سه سال یا جزای نقدی از بیست تا شصت میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم می‌گردد.
• افشاء یا در دسترس قرار دادن داده‌های مذکور برای دولت، سازمان، شرکت یا گروه بیگانه یا عاملان آنها، به حبس از پنج تا پانزده سال محکوم می‌گردد.
• در اختیار قراردادن داده‌های مذکور به افراد فاقد صلاحیت، به حبس از دو تا ده سال محکوم می‌گردد.

تبصره 1: داده‌های سری، داده‌هایی هستند که افشای آنها به امنیت کشور یا منافع ملی لطمه می‌زند.

تبصره 2: آئین‌نامه نحوه تعیین و تشخیص داده‌های سری و نحوه طبقه‌بندی و حفاظت آنها ظرف مدت سه ماه از تاریخ تصویب این قانون توسط وزارت اطلاعات با همکاری وزارتخانه‌های دادگستری، ارتباطات و فناوری اطلاعات و دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح کشور تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.

ماده 4 قانون مبارزه با جرائم رایانه‌ای: هرکس به قصد دسترسی به داده‌های سری ماده 3 این قانون، تدابیر امنیتی سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی را نقض کند. به حبس از شش ماه تا دو سال یا جزای نقدی از ده تا چهل میلیون ریال و یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

ماده 5 قانون مبارزه با جرائم رایانه‌ای: چنانچه مأموران دولتی که مسئول حفظ داده‌های سری مقرر در ماده 3 این قانون یا سامانه‌های مربوط هستند و به آنها آموزش لازم داده شده است یا داده‌ها یا سامانه‌های مذکور در اختیار آنها قرار گرفته است. بر اثر بی‌احتیاطی و بی‌مبالاتی یا عدم رعایت تدابیر امنیتی موجب دسترسی اشخاص فاقد صلاحیت به داده‌ها، حاملهای داده یا سامانه‌های مورد نظر شوند، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات به همراه انفصال از خدمت از شش ماه تا دو سال محکوم خواهند شد.